پایگاههای اطلاعاتی علمسنجی در ایران و جهان منتشر شد
در سالیان اخیر، علمسنجی به ابزاری مهم برای ارزیابی فعالیت‌های پژوهشی و برون‌دادهای علمی تبدیل شده است. علمسنجی، این جایگاه خود را مرهون ابزارها، فنون و منابع داده‌ای مختلف است. یکی از منابع داده‌ای بسیار مهم در علمسنجی، پایگاههای اطلاعاتی استنادی هستند که در دهه‌های اخیر به طور قابل ملاحظه‌ای رشد یافته‌اند. پایگاههای اطلاعاتی استنادی با تکیه بر انتشارات و استنادات، امکان تجزیه، تحلیل و دریافت گزارش‌های کامل در خصوص برون‌دادهای علمی و عملکرد پژوهشی افراد، مؤسسات، مجلات و کشورها را فراهم می‌کنند. پایگاه استنادی وب‌آوساینس، یک پایگاه پیشرو و معتبر در زمرۀ پایگاههای استنادی است. بعد از وب‌آوساینس، پایگاههای استنادی و علمسنجی متعددی پا به عرصۀ وجود گذاشتند که اسکوپوس یکی از مهم‌ترین آن‌هاست. این پایگاه ضمن اینکه بسیاری از ویژگی‌ها و قابلیت‌های پایگاه وب‌آوساینس را در خود گنجانده، سعی کرده است منابع جامع‌تری را تحت پوشش خود قرار دهد؛ به طوری که ادعا می‌شود بزرگ‌ترین پایگاه داده چکیده‌ای و استنادیِ متون داوری‌شده شامل مجلات علمی، کتاب‌ها، ثبت اختراعات و خلاصۀ کنفرانس‌هاست. پایگاه اسکوپوس و ابزارهای تحلیلی مبتنی بر آن شامل سای‌ول و سایمگو نیز منبع ارزشمندی برای اخذ گزارش‌های تحلیلی در خصوص برون‌دادهای علمی و عملکرد پژوهشی به‌شمار می‌روند. علاوه بر این دو پایگاه بزرگ استنادی، پایگاههای استنادی دیگری نیز وجود دارند که گوگل اسکالر و مایکروسافت آکادمیک دو مورد از آن‌ها هستند. دامنۀ فعالیت تمامی پایگاههای استنادی پیش‌گفته، جهانی بوده و ممکن است ارزیابی بسیاری از فعالیت‌های پژوهشی که در سطح ملی و به زبان‌های ملی اجرا میشوند با استفاده از داده‌های این پایگاهها میسر نباشد، بنابراین بسیاری از کشورها به ایجاد پایگاههای استنادی ملی مبادرت کرده‌اند. در کشور ما نیز پایگاه استنادی علوم جهان اسلام و پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، دو پایگاهی هستند که با ارائۀ داده‌های انتشاراتی و استنادی، امکان ارزیابی فعالیت‌های پژوهشی را در سطح ملی فراهم می‌کنند. در نهایت، علاوه بر پایگاههای استنادی و ابزارهای تحلیلی مبتنی بر آن‌ها، پایگاهها و ابزارهای دیگری وجود دارند که در فعالیت‌ها و پژوهش‌های علمسنجی مورد توجه هستند. پایگاههای نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاهی، پایگاههای ثبت اختراع و پایگاههای دگرسنجی، از جمله آن‌ها هستند. شناخت ساختار این پایگاهها و نحوه کار با آن‌ها در مطالعات علمسنجی از اهمیت بسزایی برخوردار است. این امر موجب شده است یکی از دروس اصلی مقطع کارشناسی ارشد علمسنجی، به پایگاههای اطلاعاتی علمسنجی در ایران و جهان اختصاص یابد. بررسی کتاب‌های موجود در این حوزه نشان داد کتاب درسی واحدی وجود ندارد که اهداف و سرفصل درس مذکور را پوشش بدهد. این خلأ، انگیزه‌ای برای تألیف کتاب حاضر شد که در ۸ فصل به شرحی که در ادامه می‌آید، تنظیم شده است.
فصل اول کتاب به مبانی پایگاههای اطلاعاتی علمسنجی اختصاص دارد. در این فصل ضمن اشاره به پیشینۀ تاریخی این پایگاهها، ساختار و الگوریتم بازیابی اطلاعات در آن‌ها و همچنین انواع پایگاههای اطلاعاتی علمسنجی مورد بحث قرار می‌گیرد.
فصل دوم کتاب یکی از اصلی‌ترین انواع پایگاههای اطلاعاتی علمسنجی را پوشش می‌دهد که همان نمایه‌های استنادی هستند. این پایگاهها در دو دسته شامل پایگاههای استنادی جهانی و پایگاههای استنادی ایران ارائه میشوند. در قسمت پایگاههای استنادی جهانی، پایگاههای وب‌آوساینس، اسکوپوس، گوگل اسکالر، مایکروسافت آکادمیک و پایگاه دایمنشنز و در قسمت پایگاههای استنادی ایران، نمایۀ استنادی علوم ایران از محصولات پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (آی‌اس‌سی) و نمایۀ استنادی پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی معرفی میشوند.
فصل سوم کتاب به ابزارهای تحلیل نمایه‌های استنادی اختصاص یافته است. این ابزار براساس داده‌های موجود در نمایه‌های استنادی، تحلیل‌های گسترده و مفیدی ارائه می‌کنند. ابزارهای معرفی‌شده در این فصل شامل این‌سایتس، سای‌ول و ای‌اس‌آی است. این‌سایتس ابزار تحلیل پایگاه وب‌آوساینس بوده و با استفاده از آن می‌توان به بررسی عملکرد پژوهشگران، سازمان‌ها، کشورها، حوزه‌های پژوهشی، مجلات و حامیان مالی و همچنین مقایسۀ آن‌ها با یکدیگر پرداخت. سای‌ول، ابزارِ تحلیلی پایگاه اسکوپوس بوده که کارکردی مشابه با این‌سایتس دارد. ای‌اس‌آی، دیگر ابزار تحلیل مبتنی بر وب‌آوساینس است که برای حوزه‌های پژوهشی، نویسندگان، مؤسسات، مجلات، کشورها و جبهه‌های پژوهشی، داده‌هایی مانند تعداد مدارک نمایه‌شده در وب‌آوساینس، تعداد کل استنادها، نسبت استنادها به ازای هر مقاله، مقالات پراستناد، داغ و برتر ارائه می‌کند.
در فصل چهارم کتاب، به پایگاههای استنادی مجلات پرداخته می‌شود. این پایگاهها برای مجلات نمایه‌شده در نمایه‌های استنادی، شاخص‌های مختلف استنادی را محاسبه و منتشر می‌کنند. در این فصل، ۴ مورد از پایگاههای استنادی مجلات شامل گزارش استنادی مجلات (جی‌سی‌آر)، گزارش استنادی مجلات پایگاه سایمگو، سامانه نشریات علمی از محصولات آی‌اس‌سی و گزارش استنادی مجلات از محصولات پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی معرفی میشوند. جی‌سی‌آر، مجلات نمایه‌شده در دو نمایۀ مهم وب‌آوساینس یعنی نمایۀ استنادی علوم و نمایۀ استنادی علوم اجتماعی را پوشش می‌دهد. گزارش استنادی مجلات پایگاه سایمگو، مجلات نمایه‌شده در اسکوپوس را تحت پوشش خود دارد. سامانه نشریات علمی، مجلات نمایه‌شده در آی‌اس‌سی و گزارش استنادی مجلات جهاد دانشگاهی، مجلات نمایه‌شده در پایگاه اطلاعات علمی این مرکز را پوشش می‌دهند.
فصل پنجم کتاب به پایگاههای ثبت اختراع اختصاص یافته است. در این فصل پایگاههای مهم ثبت اختراع در سطح جهانی و ملی شامل پایگاه ثبت اختراع سازمان جهانی مالکیت فکری، ادارۀ ثبت اختراع اروپا، ادارۀ ثبت اختراع و علائم تجاری ایالات متحده، ادارۀ ثبت اختراع ژاپن، سامانۀ مرکز مالکیت معنوی ایران، نمایۀ نوآوری درونت و پایگاه گوگل پیتنتز معرفی میشوند.
موضوع فصل ششم کتاب، نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاهی است. در این فصل، ۵ نظام رتبه‌بندی دانشگاهی بین‌المللی شامل نظام‌های رتبه‌بندی علمی دانشگاه‌‌‌های دنیا (شانگهای)، تایمز، کیواس، لایدن و وبومتریکس و نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی ایران و کشورهای اسلامی از محصولات آی‌اس‌سی معرفی میشوند.
در فصل هفتم کتاب به سایر پایگاههای اطلاعاتی علمسنجی پرداخته می‌شود. در این فصل، ۳ ابزار مهم دگرسنجی شامل آلتمتریکس اکسپلورر، پلام آنالیتیکس و ایمپکت استوری معرفی میشوند. علاوه بر این، معرفی سامانه علمسنجی اعضای هیئت علمی وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، بخشی از این فصل را به خود اختصاص داده است.
در نهایت، فصل هشتم کتاب به نتیجه‌گیری و جمع‌بندی پایگاههای اطلاعاتی علمسنجی پرداخته است.
این کتاب براساس سرفصل ارائه‌شده برای درس «پایگاههای اطلاعاتی علمسنجی در ایران و جهان» در دوره کارشناسی ارشد علمسنجی نوشته شده است. علاوه بر این، کتاب حاضر می‌تواند در سایر دروس رشته‌های علمسنجی، علم اطلاعات و دانش‌شناسی به کار گرفته شود. فصل‌های اول و دوم از این کتاب در درس «معماری پایگاههای اطلاعاتی علمسنجی» از دروس کارشناسی ارشد علمسنجی و فصل چهارم کتاب در درس «مدیریت نشریات ادواری» از دروس کارشناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی قابل استفاده است. در نهایت، این کتاب برای مسئولان و کارشناسان پژوهش، پژوهشگران، دانشجویان سایر رشته‌‌‌ها و کلیه افرادی که به امر سنجش و ارزیابی تأثیر پژوهش علاقه‌مندند، منبع مفیدی به‌شمار می‌‌‌رود. با درنظر گرفتن جامعه مخاطبان کتاب، سعی شده است در معرفی پایگاهها به‌طورِهم‌زمان دو جنبه مورد توجه قرار گیرد: بدین ترتیب که اجزاء پایگاههای اطلاعاتی علمسنجی به‌طور تفصیلی معرفی میشوند تا مخاطبان نسبت به بخش‌‌‌های مختلف و کارکردهای آن‌ها شناخت کاملی پیدا کنند. همچنین، به نحوۀ استفاده از پایگاههای مذکور برای یافتن پاسخ سؤالاتی پرداخته شده است که مخاطبان ممکن است در زندگی حرفه‌‌‌ای خود با آن‌ها مواجه شوند.
در کتاب حاضر که نخستین کتاب درسی در خصوص پایگاههای اطلاعاتی علمسنجی در ایران و جهان است، سعی شده است با نگاهی جامع، به پایگاههای اطلاعاتی علمسنجی پرداخته شود و موضوعات و سرفصل درس مربوطه به صورت مناسب و کامل پوشش داده شوند.
خبرگزاری کتاب، به مناسبت چاپ این اثر مصاحبه‌ای با صاحب اثر انجام داده است که می‌توانید آن را در اینجا ببینید.
علاقمندان برای تهیه این کتاب می‌توانند به اینجا مراجعه کنند. همچنین برای اطلاع از دیگر آثار منتشره از سوی گروه تخصصی علم اطلاعات و دانش‌شناسی «سمت» می‌توانید اینجا را ببینید.
نظر شما :