مطالعات اسلامی حقیقت‌محور در جمهوری اسلامی رونق چشم‌گیری پیدا کرد‌

به گزارش روابط‌عمومی «سمت»، کنفرانس بین‌المللی «مطالعات اسلامی: حقیقت، روش، تفسیر»، در روزهای ۱۲ و ۱۳ بهمن‌ماه ۱۴۰۱ در کشور روسیه و با مشارکت انستیتوی فلسفه آکادمی علوم روسیه و بنیاد مطالعات اسلامی ابن‌سینا برگزار شد در این همایش تعدادی از چهره‌های علمی کشور به ایراد سخنرانی پرداختند. دکتر داود مهدوی‌زادگان، رئیس سازمان «سمت» از جمله سخنرانانی بود که سخنرانی خود را به صورت وبیناری در این همایش ارائه کرد.

آنچه در ادامه می‌آید متن کامل سخنرانی رئیس «سمت» است: 

حقیقت، عرصه باطنی و گوهری وجود است. وقتی از حاق و بنیاد وجود سوال می‌شود؛ یعنی از حقیقت وجود پرسش به عمل می‌آید. چنانکه واقعیت تجلی همان حاق و بنیاد وجود است که ممکن است روایت‌گر دقیق آن نباشد. به همین خاطر است که در مواجهه با واقعیت می‌پرسیم که حقیقت چیست؟ آیا این واقعیت حق است؟ آیا این تجلی حقیقت دارد؟ تفاوت مفهومی مقام ثبوت و اثبات در همین مساله است. 
پرسش از حقیقت امر برای هر انسانی پدید می آید. چون چنین پرسشی در بدو التفات به هر جهلی شکل می‌گیرد. با التفات به جهل است که انسان از خود می‌پرسد که حقیقت امر چیست. لکن چنین التفاتی استقرار ندارد و هر انسانی پی‌گیر پاسخ به آن نیست. بلکه عوامل مختلفی عبور از این التفات را تسریع می‌کند و مانع استقرار آن در ذهن آدمی می‌شود. دیدگاه‌های مادی و سوداگرانه و دنیوی نقش بسزایی در این امر دارند. چنانکه حقیقت تمدن سکولار اینگونه است. در اندیشه مدرن واقعیت مستقل از حقیقت اصالت و اعتبار پیدا کرده است. لذا آن قدر که در ذهنیت مدرن پرسش از واقعیت اهمیت پیدا کرده است، پرسش از حقیقت اعتبار ندارد. به حاشیه رفتن فلسفه که کارش پرسش از حقیقت است، در اندیشه مدرن به همین خاطر است. 
اما بر خلاف تمدن غربی، تمدن‌های معناگرایی چون تمدن اسلامی و تمدن مسیحی قرار دارند که به پرسش از حقیقت و بنیاد هستی می‌پردازند. قرآن کریم این التفات به جهل را در اندیشه اسلامی تثبیت و مستقر کرده است. و نیز بیان می فرماید که آن چیزی که رهزن این التفات است، ملازمت جهل آدمی با ظلم پیشگی انسان است: «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ إِنَّهُ کَانَ ظَلُومًا جَهُولًا» (اﻷحزاب: ۷۲) 
امانتی که در این آیه شریفه آمده‌است، اشاره به همان حقیقت دارد که آسمان‌ها و زمین از تحمل سنگینی بار چنین امانتی امتناع کردند اما انسان به دلیل سرشت ربانی و آن سویی که در او است، تحمل این بار را بر عهده گرفت. یعنی انسان توفیق حامل حقیقت بودن را پیدا کرد. به همین خاطر، قرآن کریم روش‌شناسی فهم حقیقت؛ «سَنُرِیهِمْ آیَاتِنَا فِی الْآفَاقِ وَفِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَوَلَمْ یَکْفِ بِرَبِّکَ أَنَّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ » (فصلت:۵۳) و هم تفسیر حقیقت؛ «وَیَوْمَ نَبْعَثُ فِی کُلِّ أُمَّةٍ شَهِیدًا عَلَیْهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَجِئْنَا بِکَ شَهِیدًا عَلَى هَؤُلَاءِ وَنَزَّلْنَا عَلَیْکَ الْکِتَابَ تِبْیَانًا لِکُلِّ شَیْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِینَ» (النحل: ۸۹) را به مخاطبان خود آموخته است. لکن ظلوم و جهول بودن آدمی مانع توجه به عهد الست حمل امانت حقیقت می‌شود. 
استقرار التفات به جهل در قرآن کریم از همان آغاز نزول وحی موجب بر انگیخته شدن ذهنیت مسلمانان به موضوع حقیقت و پرسش از آن شده‌است. همیشه سویه حقیقت‌خواهانه مطالعات اسلامی بسیار پررنگ‌تر از واقعیت فهمی و پرسش از واقعیت بوده‌است و بر آن غلبه داشته‌است. وسیع المشربی آموزه‌های قرآنی موجب تکثر نحله‌ها در مطالعات اسلامی شده‌است. به همین خاطر، در دوره‌های خاصی از تمدن اسلامی گونه‌های مختلفی از اندیشه و مطالعات اسلامی اعم از فقهی، حدیثی، تفسیری، فلسفی، کلامی و عرفانی با آهنگ لطیفی از زیست مسالمت‌آمیز کنار هم به سر برده میراث عظیم اندیشه اسلامی را پایه گذاری کرده‌اند. در این دوره‌ها حس شوق پرسش از حقیقت در میان اندیشمندان مسلمان بیشتر بوده‌است.
اما متاسفانه سیطره ذهنیت‌های دنیوی و سکولار بر جهان اسلام در یکی دو سده اخیر موجب کم‌رمقی مطالعات اسلامی حقیقت‌محور شده است. شاید اهتمام پاسخگویی این دسته از مطالعات به تهاجم فرهنگی اندیشه سکولار توجیه گر چنین بی‌رمقی باشد ولی نمی‌تواند سلب مسئولیت کند. چرا که بنیاد و ارزش ذاتی مطالعات اسلامی در همین اهتمام خردوزانه به حقیقت است. به همین خاطر، بزرگانی از اندیشمندان مسلمان در تاریخ معاصر با همین انگیزه‌ی بازگشت اعتلای مطالعات اسلامی به پا خاسته‌اند. به جرأت می‌توان گفت که برجسته‌ترین از این اندیشمندان مسلمان امام خمینی(ره) بود. این انگیزه را در نامه تاریخی امام خمینی(ره) به آقای گورباچف و نیز پاسخ نهایی که به وزیر خارجه وی، ادوارد شواردنادزه دادند، می‌توان درک کرد. 
اساس پروژه سیاسی الهی امام خمینی در احیا و ارتقای مطالعات اسلامیِ حقیقت‌محور بر ضرورت انقلاب فرهنگی استوار است. البته در نظر ایشان انقلاب سیاسی مقدمه چنین انقلابی است. به فضل الهی جانشین امام خمینی(ره)، حضرت آیت الله خامنه‌ای(دام ظلّه العالی) با تاکید بر تمدن نوین اسلامی دنبال کننده راه ایشان بوده و هست. به همین خاطر، الحمد للّه به برکت رهبری الهی سیاسی این دو بزرگمرد خدا و اهتمام اندیشمندان مسلمان دغدغه‌مند انقلابی مطالعات اسلامی حقیقت محور در جمهوری اسلامی رونق چشم‌گیری پیدا کرده است و مراکز و موسسات مطالعاتی و فرهنگی بی‌شماری پدید آمده‌اند. خوشبختانه با روی کار آمدن دولت انقلابی آیت‌الله رئیسی روند این حرکت تشدید شده‌است.
سازمان مطالعه و تدوین کتب درسی دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی (سمت) با انگیزه احیای مطالعات اسلامی حقیقت محور در دانشگاه‌ها توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی جمهوری اسلامی در همان سالهای اولیه انقلاب اسلامی (۱۳۶۳ش/ ۱۹۸۵م.) تاسیس گردید. زیرا از دیدگاه گفتمان انقلاب اسلامی بازخوانی و تکوین تمدن نوین اسلامی بدون مشارکت فعال دو نهاد علمی، دانشگاه و حوزه ناممکن است. از این رو سازمان سمت در مدت سی‌واندی سال فعالیت علمی توانسته است با بسیج اساتید دانشگاهی و حوزوی و با تولید بیش از ۲۵۰۰ عنوان کتاب درسی و مبنایی در تحقق این هدف مقدس کوشا بوده باشد. این سازمان با چنین سرمایه و توان‌مندی و با انگیزه رشد و ترویج مطالعات اسلامی در جهان آمادگی همکاری و همفکری با همه مراکز و موسسات علمی و فرهنگی دغدغه‌مند در حوزه مطالعات اسلامی را دارد.
سازمان «سمت» در راستای تعامل سازنده و مؤثر با جهان و بهره‌مندی از ظرفیت‌های بین‌المللی در حوزه علوم انسانی و اسلامی، فعالیت‌های بین‌المللی خود را در سال ۱۳۸۹ آغاز نمود. این فعالیت‌ها در کشورهای افغانستان، روسیه، عراق، جمهوری آذربایجان‌، انگلستان، تاجیکستان، هندوستان، چین، آلمان، لبنان، مصر، سوریه و عربستان پیگیری می‌شود. تاکنون ۲۲ عنوان از آثار «سمت» در حوزه‌های اسلام‌شناسی و ایران‌شناسی در همکاری با دانشگاه‎ها و مراکز علمی روسیه به زبان روسی ترجمه و در این کشور چاپ و عرضه شده است. 

«سمت» آمادگی دارد تا با همکاری با مراکز دانشگاهی، پژوهشی، علمی ـ انتشاراتی روسیه در زمینه‌های زیر همکاری نماید:

• برگزاری کنفرانس، همایش و نشست‌های علمی، انجام طرح‌های پژوهشی مشترک، تبادل هیأت‌های علمی به صورت مشترک در حوزه‌های علوم انسانی و اسلامی با استفاده از ظرفیت پژوهشکده و اعضای هیات علمی «سمت» 
• برگزاری دوره‌های آموزشی و دانش افزایی، اعزام استاد و تالیف کتاب و مقاله مشترک در حوزه آموزش زبان و ادبیات فارسی و ایران‌شناسی (هنر، تاریخ و تمدن، باستان‌شناسی و...) و مطالعات اسلامی 
• همکاری در زمینه تدوین سرفصل‌های درسی دانشگاه‌های روسیه و تامین منابع در حوزه زبان و ادبیات فارسی و ایران‌شناسی 
• همکاری در زمینه ترجمه و چاپ آثار سمت به زبان روسی با مراکز روسی 

از زمانی که در اختیار اینجانب برای شرکت در این کنفرانس اختصاص دادید بسیار سپاسگزارم. 
و السلام علیکم و رحمه الله و برکاته